Inleiding
In deel 1 van deze serie blogs over het sanctierecht naar aanleiding van de invasie van Rusland in Oekraïne zijn wij ingegaan op wat het sanctierecht inhoudt en op wie het van toepassing is. In deel 2 zijn wij nader ingegaan op de asset freeze en de juridische gevolgen daarvan. In deze laatste blog gaan wij in op de juridische consequenties van de asset freeze zoals vastgelegd in EU Verordening nr. 269/2014 op aandelen in een besloten of naamloze vennootschap. Meer specifiek zullen wij ingaan op de vraag of een Russische gesanctioneerde aandeelhouder nog zijn/haar stemrecht of vergaderrecht mag uitoefenen op aandelen in het kapitaal van een niet-gesanctioneerde besloten of naamloze vennootschap.

Asset freeze op aandelen
Een aandeel in het kapitaal van een besloten of naamloze vennootschap kwalificeert als een “tegoed” in de zin van EU Verordening nr. 269/2014. Dit impliceert dat alle aandelen die toebehoren aan, eigendom zijn, in het bezit zijn of onder zeggenschap staan van een (rechts)persoon die op de sanctielijst staat zijn bevroren. In deel 2 van deze blogreeks hebben wij nader toegelicht wanneer er van eigendom of zeggenschap sprake is.

Stel dat een aandeel in een besloten of naamloze vennootschap op grond van de sanctiewetgeving onder de asset freeze valt en daardoor is bevroren. Wat zijn dan precies de juridische consequenties van de bevriezing van het aandeel? Normaliter mag een aandeelhouder van een aandeel in een vennootschap het aan het aandeel verbonden stemrecht en vergaderrecht uitoefenen. Is dit nog steeds het geval als het aandeel is bevroren vanwege sanctiewetgeving?

De Europese Commissie heeft “Consolidated FAQs on the implementation of Council Regulation No 833/2014 and Council Regulation No 269/2014” (“FAQs”) opgesteld, waarin door middel van frequently asked questions een antwoord wordt gegeven op vragen die verband houden met de (uitleg van de) sanctiewetgeving naar aanleiding van de invasie van Rusland in Oekraïne. In deze FAQs staat het volgende aangegeven over de bevriezing van aandelen:

“Shares qualify as ‘funds’ and therefore must be frozen if belonging to, owned, held or controlled by a listed person. Accordingly, this means that it is prohibited for the listed person to exercise any voting rights which could lead to any change in relation to these shares (e.g. in their volume, amount, location, ownership, possession, character, destination etc.). Either way, since they can be used to obtain funds, goods or services, voting rights as such can be considered an intangible economic resource. This means they should be frozen, i.e. prevented from being used to obtain funds, goods or services in any way. Therefore under no circumstance nor for any purpose may listed shareholders exercise directly or indirectly their voting rights in a company or fund. Voting rights must be fully frozen.”

De Nederlandse overheid heeft de sanctiewetgeving op dit punt ook nader willen duiden. Het Ministerie van Financiën heeft een Leidraad Financiële Sanctieregelgeving[1] (“Leidraad”) en een Addendum bij Leidraad Financiële Sanctieregelgeving[2] (“Addendum”) (Leidraad Financiële Sanctieregelgeving | Rapport | Rijksoverheid.nl) uitgevaardigd waarin het ministerie ingaat op veelgestelde vragen ten aanzien van de gevolgen van een asset freeze. In vraag J van het Addendum geeft het ministerie antwoord op de vraag of de asset freeze van toepassing is op een Nederlands bedrijf als dat bedrijf voor minder dan 50% eigendom is van één of meer gesanctioneerde personen. Het ministerie geeft in het antwoord op deze vraag aan dat als gesanctioneerde partijen voor minder dan 50% eigenaar zijn van het bedrijf en er geen sprake is van zeggenschap, de asset freeze in beginsel niet aan de orde is bij het Nederlandse bedrijf. Kortom, in dat geval is het Nederlandse bedrijf zelf niet gesanctioneerd. Echter, volgens het ministerie zijn de minderheidsbelangen van de gesanctioneerde aandeelhouders in het Nederlandse bedrijf in een dergelijk geval wél bevroren, waardoor hen bijvoorbeeld geen dividend kan worden uitgekeerd en zij ook geen stemrechten mogen uitoefenen ten aanzien van het Nederlandse bedrijf, ook wanneer deze gesanctioneerde aandeelhouder niet een meerderheid van de aandelen in het kapitaal van de desbetreffende vennootschap houdt.

Uitleg asset freeze aandelen in de rechtspraak
Op bevroren aandelen mag volgens de Europese Commissie en het Ministerie van Financiën dus geen stemrecht worden uitgeoefend. Geldt dit dan ook voor het vergaderrecht? Daar is recentelijk meer duidelijkheid over gekomen door een uitspraak van de voorzieningenrechter van de Rechtbank Amsterdam van 6 september 2022 en het daarop gevolgde arrest van het Gerechtshof Amsterdam van 22 december 2022. Beide uitspraken zullen in het navolgende kort worden toegelicht.

De voorzieningenrechter van de Rechtbank Amsterdam kwam tot het oordeel dat de sanctiewetgeving er niet per definitie toe leidde dat het aan bevroren aandelen verbonden vergader- en stemrecht niet meer mocht worden uitgeoefend. In deze uitspraak had de voorzieningenrechter kennis genomen van zowel (een eerdere versie van) de door de Europese Commissie uitgevaardigde FAQs als van de door het Ministerie van Financiën uitgevaardigde Leidraad en het Addendum. Hierin woog de voorzieningenrechter mee dat niet op een disproportionele manier voorbij mag worden gegaan aan het doel van de sanctiewetgeving. Indien de uitoefening van het stemrecht geen verandering meebracht ten aanzien van de bevroren aandelen, werd er – aldus de voorzieningenrechter – geen afbreuk gedaan aan het doel van de sancties, zijnde het voorkomen dat gelden worden gegenereerd die tot financiering van de oorlog kunnen leiden. Ten aanzien van dergelijke aandeelhoudersbesluiten die geen verandering meebrengen ten aanzien van de bevroren aandelen diende een gesanctioneerde aandeelhouder alsnog te worden toegestaan om zijn/haar vergader- en stemrecht op de bevroren aandelen uit te oefenen. Er zou hierdoor per aandeelhoudersbesluit beoordeeld moeten worden of er van een “change in relation to these shares” sprake zou zijn. Indien dit het geval was, mocht het stemrecht op de bevroren aandelen niet worden uitgeoefend.

Op 29 december 2022 verwees het Gerechtshof Amsterdam in hoger beroep het vonnis van de voorzieningenrechter naar de prullenbak[3]. Inmiddels waren de FAQs nader aangevuld, waardoor deze (meer) in lijn werden gebracht met het standpunt dat het Ministerie van Financiën ook reeds in het Addendum had ingenomen, namelijk dat het stemrecht ten aanzien van geen enkel aandeelhoudersbesluit mag worden uitgeoefend. In dat kader overwoog het gerechtshof:

“De aanvulling door de Europese Commissie in de laatste update past voorts bij het uitgangspunt dat sanctiemaatregelen maximaal effect dienen te hebben en duidelijk en voorspelbaar dienen te zijn (vgl. ook Council of the European Union, Basic Principles on the Use of Restrictive Measures (Sanctions) van 7 juni 2004, 10198/1/04 REV 1, onder 6, en HvJ EU 29 april 2010, C-340/08, ECLI:EU:C:2010:232, punt 65). Een systeem waarbij steeds per agendapunt moet worden bezien of gelet op de sanctieregelgeving stemrechten mogen worden uitgeoefend of dat ontheffing bij de bevoegde autoriteiten moet worden gevraagd, strookt ook niet met de gewenste effectiviteit van de sanctieregelgeving. Uit het antwoord op vraag 14 van de FAQ volgt wel dat (to avoid worsening its business condition) disproportionele schade voor de personen op de lijst vermeden dienen te worden. Niet aannemelijk is echter geworden dat die situatie zich hier voordoet.”

Kennelijk meent het Gerechtshof Amsterdam dat in beginsel zowel het stemrecht als het vergaderrecht op aandelen door de sanctiewetgeving wordt bevroren, waardoor de desbetreffende aandeelhouder niet mag worden toegelaten tot de algemene vergadering en de aandeelhouder zijn/haar stemrecht niet mag uitoefenen. De Hoge Raad heeft zich over deze materie nog niet uitgelaten.

Verder is relevant dat het mogelijk is om bij het Ministerie van Financiën ontheffing te vragen van de asset freeze. Hierdoor kan het Ministerie van Financiën in een specifiek geval ontheffing verlenen voor de uitoefening van het vergaderrecht en stemrecht verbonden aan een bevroren aandeel. De ontheffingsaanvragen worden per individueel geval door het Ministerie van Financiën beoordeeld. Hoe het aanvragen van ontheffing werkt, hebben wij reeds nader toegelicht in deel 2 van deze blogreeks.

Tot slot
Mocht u te maken hebben met een gesanctioneerde aandeelhouder in uw besloten of naamloze vennootschap? Wij adviseren u graag over de mogelijke gevolgen van het sanctierecht voor uw onderneming. Neem gerust contact met ons op.